ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΕΝΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

Ο Μάης μπορεί να είναι ο μήνας της ανθοφορίας και της ευφορίας της φύσης, αλλά παράλληλα είναι και ο μήνας των νεκρών. Από την μια μεριά ηλιόλουστος και μυρωδάτος, από την άλλη όμως είναι ο μήνας της μεγάλης αγωνίας για τη σοδειά. Μια βροχή ή ένα χαλάζι μπορεί να καταστρέψει όλο το μόχθο της χρονιάς. «Στον καταραμένο τόπο, μήνα Μάη βρέχ'», έλεγαν και πάντα φοβόντουσαν την κακιά ώρα του Μάη.

Είναι η εποχή που οι νεκροί βρίσκονται στη γη, οπότε οι ζωντανοί έπρεπε να μην τους προκαλέσουν. Απέφευγαν να κάνουν γάμους και σημαντικές δουλειές. Βέβαια κάποιοι προσπαθώντας να κοροϊδέψουν αυτές τις προλήψεις έλεγαν ότι γάμοι δεν γίνονταν τον Μάη επειδή «καβαλιούνται τα γαϊδούρια». Φοβόντουσαν επίσης και τα μάγια, γιατί όπως πίστευαν ο Μάης μαγεύει.

Πρωτομαγιά μου τα ΄ριξες

Τα μάγια και με μάγεψες

Η ΠΙΠΕΡΙΑ

Την 1η του Μάη του 1934 η θεία Λένη Κυράνα (Στρουμπούλα), πήγε στον Αι Λιά μαζί με τις λίγο μεγαλύτερες Δημητρούλα του Γκρά, την Γιαννού του Σιμιτζή και κάποιες άλλες κοπέλες που δεν θυμάται, την έντυσαν πιπεριά με τα γκιργκιφίσα την παραδοσιακή φορεσιά και ξεκίνησαν χορεύοντας για το χωριό. Στο δρόμο μάζευαν λουλούδια και πρασινάδα, έντυναν το καλάθι τους και την πιπεριά. Μόλις έφταναν στο χωριό έπαιρναν με την σειρά όλα τα σπίτια. Στο κάθε σπίτι χόρευαν και τραγούδαγαν.

Σαββάτου κίνα, Σαββάτου μη πουσώνεις.

Μετά του Αγίου Κωνσταντίνου ξεκινάει η συγκομιδή των σπαρτών. Δυο μήνες με την πιο σκληρή δουλειά του χρόνου, που θα τελειώσει μόλις μπουν στο πλέχτη (πλέχτ) ο σανός (ζωοτροφή), και στα αμπάρια τα δημητριακά για την οικογένεια.

Πρώτα θερίσματα οι ζωοτροφές.

Ο σανός.

Πρώιμα πριν ψωμώσουν, για να τα τρώνε τα ζώα. Η τροφή για τα ζώα που θα μπει στον πλέχτη για τον χειμώνα που λόγω καιρού δεν θα μπορούν να βοσκήσουν. Πρώτο θέρισμα ο βίκος. Με τα χέρια ή το δρεπάνι παλαιότερα, με την κόσα αργότερα. Τον έκοβαν, τον έκαναν αγκαλιές, τον γύριζαν κι από τις δυο μεριές για να στεγνώσει καλά, τον έδεναν με σπάρτο και τον κουβάλαγαν στον πλέχτη. Άφηναν μικρή ποσότητα για να γίνει, τον θέριζαν αργότερα έπαιρναν τον καρπό και τον κράταγαν για σπόρο. Το ίδιο γινόταν και για το κριθάρι και το βρωμάρι.

Αμέσως μετά, τέλη Μαΐου αρχίζει η πρώτη συγκομιδή των σπαρτών που προορίζονται για την διατροφή της οικογένειας.

Η φάβα.

Την εποχή του θερισμού των καρπών (οσπρίων) τις αποκαλούσαν "καρποθέρια". Την έβγαζαν με τα χέρια, την έκαναν αγκαλιές, φόρτωναν τα υποζύγια και τα πήγαιναν στα αλώνια. Το αλώνισμα της φάβας την έκανε μόνη της η κάθε οικογένεια, μιας και η ποσότητα ήταν μόνο για τις ανάγκες της. Αν και εφόσον η ποσότητα που έβγαινε ήταν περισσότερη, την πούλαγαν ή την άλλαζαν με κάποιο άλλο τρόφιμο που δεν είχαν όπως πχ το ρύζι. Την έβαζαν στ' αμπάρι και όποτε χρειαζόταν την πέρναγαν στο χειρόμυλο. Συνηθισμένη διαδικασία να μαγειρεύουν μεγάλη ποσότητα να την βάζουν στον τάλαρο και να παίρνουν όποτε ήθελαν μιας και είναι ένα φαγητό το οποίο διατηρείται μαγειρεμένο αρκετά. Το Μάη μάζευαν επίσης τις φακές και τη ρόβη.

Τον μήνα Ιούλιο τον έλεγαν και Αλωνάρη. Μόλις τέλειωνε ο θέρος άρχιζε το αλώνισμα.

Αμόλαγαν τα δεμάτια σε στρογγυλό σχήμα, με ένα αφαλό (κενό) στη μέση για να ανοίξουν τους κύκλους που έκαναν τα ζώα και να μην ζαλίζονται. Κάποιοι λίγοι νοικοκυραίοι που είχαν πάρα πάνω δεμάτια έκαναν κι άλλες θημωνιές. Υπήρχαν και δυο τρεις Στενιώτες νοικοκυραίοι που είχαν και τρεις θημωνιές.

Στη Στενή υπήρχαν δυο αλώνια τα πέρα και τα δώθε, ανάλογα σε ποια γειτονιά έμενες.

Τα παλαιότερα αλώνια της Στενής ήταν τα Παλιάλωνα λίγο πιο κάτω από τα σημερινά στο δρόμο για τα Θυμάρια. Στο αλώνισμα ήταν η σειρά των βαλμάδων. Βαλμάς είναι ο τεχνίτης του αλωνίσματος, το ζώο και το ντουέν. Στο αλώνισμα έμπαινε και το πνεύμα της αλληλοβοήθειας «τα δαν(ει)κά». Ο ένας βοήθαγε τον άλλον. Για 300 δεμάτια χρειάζονταν πέντε βαλμάδες. Εξήντα δεμάτια ο βαλμάς. Κάποιοι έφτιαχναν και θημωνιές με 500 δεμάτια και τα ανέβαζαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν, ίσως και για φιγούρα. Τότε χρησιμοποιούσαν 4 + 4 βαλμάδες σε δυο βάρδιες. Φοράδα, γαϊδούρι, μουλάρι και λίγο παλαιότερα και βόδια. Μόλις έμπαιναν τα δεμάτια στη σειρά ξεκίναγαν οι βαλμάδες. Γύρω γύρω συνέχεια χωρίς σταματημό, ενώ κάποιος φρόντιζε ώστε τα δεμάτια να είναι μέσα στη στρογγυλή περίμετρο των βαλμάδων.

Αύγουστε καλέ μου μήνα

Νάσουν δυο φορές το χρόνο

ΤΑ ΜΕΡΟΜΗΝΙΑ

Με την πρώτη ημέρα του Αυγούστου άρχιζε από τους ειδικούς η προσεκτική παρατήρηση του καιρού. Αυτό συνεχιζόταν για μια ή δυο εβδομάδες ανάλογα με το σύστημα του καθενός. Για αυτούς που παρακολουθούσαν μόνο μια εβδομάδα η κάθε ημέρα χωριζόταν στα δυο κι έτσι με μια ημέρα έβλεπαν δυο μήνες. Για τους άλλους η κάθε μέρα ήταν κι ένας μήνας.

ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Η μεγαλύτερη γιορτή για τους Στενιώτες με παλιές μνήμες ένδοξων στιγμών της ιστορία τους. Ανήμερα της Παναγίας διάλεξαν οι Τούρκοι να επιτεθούν στο χωριό το 1821 και περίμεναν να βρουν το χωριό αφύλαχτο και τον κόσμο να γλεντάει. Πράγματι όλος ο κόσμος ήταν στο χοροστάσι αλλά το χωριό δεν ήταν αφύλαχτο.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου στην Άνω Στενή

Στο Μεγάλο Βράχο της Στενής φύλαγε ο γέρο- Κάτζιος, ο Αντώνας Καμαριώτης. Με την στεντόρεια φωνή του ειδοποίησε τους πανηγυριώτες οι οποίοι νίκησαν και δεν άφησαν τους Τούρκους να περάσουν. Αρχηγός της αντίστασης κατά των Τούρκων ήταν ο Καπετάνιος. Από το Καλαματέικο σόι με μεγάλο μίσος κατά των Τούρκων, οι οποίοι του είχαν κόψει τα αυτιά όταν ήταν μικρός και είχε πέσει πάνω τους, στο Σκουντέρι κοντά στο Παλιοχώρι. Τη νίκη τους αυτή την απέδωσαν στην Παναγία και έκαναν λαμπρή δοξολογία για να την ευχαριστήσουν. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και λίγο παλαιότερα οι περισσότερες γυναίκες της Στενής έπαιρναν το όνομα Παναγιώτα (Γιούλες).