ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΕΝΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

Το Τριώδιο ανοίγει με την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, ακολουθεί η Κυριακή του Ασώτου, η Κυριακή της Κρεοφάγου και η Κυριακή της Τυροφάγου. Ακολουθεί για εφτά εβδομάδες η Σαρακοστή. Η αναφορά σε αυτές τις ημέρες μπήκε σαν ανεξάρτητο κεφάλαιο από τους μήνες γιατί η Λαμπρή είναι κινητή γιορτή και εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Συνήθως είναι μήνα Απρίλη, ο Φλεβάρης συνήθως περιλαμβάνει τις Απόκριες και ο Μάρτης πάντα τη Σαρακοστή.

Αποκριές - Έθιμα και τραγούδια

Στη Στενή η αποκριά γιορταζόταν με πολύ φαγοπότι, πολύ κέφι και πολύ τραγούδι.

Από το πρωί, μικροί μεγάλοι ντύνονταν μασκαράδες, φορώντας ότι παλιόρουχα είχε ο καθένας. Στο πρόσωπο φόραγαν την μ(ου)τσούνα (μάσκα). Έπειτα γύριζαν στα σπίτια, πειράζονταν κι έλεγαν ακόμα και «άτσαλα» τραγούδια, Οι μεγάλοι, όπου πήγαιναν, έπιναν και πείραζαν, αγνώριστοι μέσα στις αποκριάτικες φορεσιές τους. Αρκετοί φόραγαν τα γκεργκεφίσα την παραδοσιακή φορεσιά.

Στο τέλος, ήταν υποχρεωμένοι να φανερώσουν την ταυτότητά τους, γιατί διαφορετικά ήταν προσβολή.

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στη Στενή, τη γιόρταζαν πάντα με μεγάλη παρέα. Οι γυναίκες μαγείρευαν και κουβαλούσαν το φαγητό στο σπίτι που θα φιλοξενούσε τις πέντε έξι οικογένειες που είχαν κανονίσει να αποκρέψουν παρέα. Υπήρχε ποικιλία φαγώσιμων που περιλάμβανε τυριά, καλαπόδια (τυροπιτάρι) και διάφορες πίτες, όλες φτιαγμένες με τυρί.

Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά

κι ο Μάης άλλο ένα

χαρά σ' εκείνο το γεωργό

πούχει πολλά σπαρμένα

ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑ

«Πρίτς Μαρτάκου μ', γειάσ Απριλάκουμ.

Να σ' μπεί τ' κατσικιού μ' του κερατάκ' στου κουλαράκοσ'».

Ευχαριστημένη από τον ανοιξιάτικο καιρό η γριά τσοπάνησα και ενώ έφευγε ο Μάρτης είπε αυτή την προσβλητική κουβέντα για το Μάρτη που έφευγε.

Ο Μάρτης οργίστηκε και δανείστηκε δυο ημέρες από τον Φλεβάρη και μια από τον Απρίλη για να εκδικηθεί τη γριά. Τις τρεις αυτές ημέρες έκανε τρομερό κρύο και παγετό. Η γριά βρισκόταν στην ύπαιθρο και δεν μπορούσε να φυλαχτεί πουθενά. Γύρισε το καζάνι ανάποδα και μπήκε από κάτω για να φυλαχτεί ώσπου στο τέλος πάγωσε.

Από τότε οι κτηνοτρόφοι σέβονται και φοβούνται το Μάρτη, ειδικά τις τελευταίες ημέρες που συνήθως κάνει παγωνιά. Τις τελευταίες αυτές ημέρες τις ονομάζουν «γριές ημέρες». Ο Μάρτης δανείστηκε τις ημέρες αλλά όταν έκανε τη δουλειά του δεν θέλησε να τις δώσει πίσω. Κράτησε τις δυο ημέρες του Φλεβάρη και από τότε ο Φλεβάρης λέγεται και Κουτσοφλέβαρος και έχει 28 ημέρες. Ο Απρίλης αυστηρός πήρε την ημέρα πίσω, την πρώτη του ημέρα η οποία όμως επειδή ήταν στον Μάρτη είχε κακομάθει στα ψέματα και έγινε η ημέρα που λένε όλοι ψέματα, η Πρωταπριλιά. 

Ο Μάρτης είναι ένας μήνας ασταθής, που την μια μπορεί να ψοφάς από το κρύο και την άλλη να σκάζεις από την ζέστη: «ο μαρτς τ' μσή του ψουφάει κι τ΄ μση του βρουμάει.» ή «Μαρτς είνι μια κλαίει μια γιλάει» ή «Μάρτς γδάρτς και κακός παλουκοκάφτς» και μια και είναι μήνας παγαπόντης θέλει και να ανακατεύεται σε όλα: «Λείπ' ο Μάρτς απ' τ' Σαρακουστή.

Αϊ Γιώργης

Ο Άγιος Γεώργιος τροπαιοφόρος και μεγαλομάρτης, όμορφος και περήφανος, πάνω στο πολεμικό του άτι. Προστάτης των αδυνάτων και των κατατρεγμένων, τιμωρός των δυνατών και των καταπιεστών ενσαρκώνει όλα τα ιδανικά της ελληνικής φυλής από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Με πολλά στοιχεία από τους ήρωες και τους ημίθεους της αρχαιότητας πάντα ήταν αντικείμενο λατρείας, κι έτσι έγινε ο πιο τραγουδισμένος άγιος. Η αντρειοσύνη και η λεβεντιά του έγινε πάνω στα ελληνικά λάβαρα σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία.

Ο Μάης μπορεί να είναι ο μήνας της ανθοφορίας και της ευφορίας της φύσης, αλλά παράλληλα είναι και ο μήνας των νεκρών. Από την μια μεριά ηλιόλουστος και μυρωδάτος, από την άλλη όμως είναι ο μήνας της μεγάλης αγωνίας για τη σοδειά. Μια βροχή ή ένα χαλάζι μπορεί να καταστρέψει όλο το μόχθο της χρονιάς. «Στον καταραμένο τόπο, μήνα Μάη βρέχ'», έλεγαν και πάντα φοβόντουσαν την κακιά ώρα του Μάη.

Είναι η εποχή που οι νεκροί βρίσκονται στη γη, οπότε οι ζωντανοί έπρεπε να μην τους προκαλέσουν. Απέφευγαν να κάνουν γάμους και σημαντικές δουλειές. Βέβαια κάποιοι προσπαθώντας να κοροϊδέψουν αυτές τις προλήψεις έλεγαν ότι γάμοι δεν γίνονταν τον Μάη επειδή «καβαλιούνται τα γαϊδούρια». Φοβόντουσαν επίσης και τα μάγια, γιατί όπως πίστευαν ο Μάης μαγεύει.

Πρωτομαγιά μου τα ΄ριξες

Τα μάγια και με μάγεψες

Η ΠΙΠΕΡΙΑ

Την 1η του Μάη του 1934 η θεία Λένη Κυράνα (Στρουμπούλα), πήγε στον Αι Λιά μαζί με τις λίγο μεγαλύτερες Δημητρούλα του Γκρά, την Γιαννού του Σιμιτζή και κάποιες άλλες κοπέλες που δεν θυμάται, την έντυσαν πιπεριά με τα γκιργκιφίσα την παραδοσιακή φορεσιά και ξεκίνησαν χορεύοντας για το χωριό. Στο δρόμο μάζευαν λουλούδια και πρασινάδα, έντυναν το καλάθι τους και την πιπεριά. Μόλις έφταναν στο χωριό έπαιρναν με την σειρά όλα τα σπίτια. Στο κάθε σπίτι χόρευαν και τραγούδαγαν.

Σαββάτου κίνα, Σαββάτου μη πουσώνεις.

Μετά του Αγίου Κωνσταντίνου ξεκινάει η συγκομιδή των σπαρτών. Δυο μήνες με την πιο σκληρή δουλειά του χρόνου, που θα τελειώσει μόλις μπουν στο πλέχτη (πλέχτ) ο σανός (ζωοτροφή), και στα αμπάρια τα δημητριακά για την οικογένεια.

Πρώτα θερίσματα οι ζωοτροφές.

Ο σανός.

Πρώιμα πριν ψωμώσουν, για να τα τρώνε τα ζώα. Η τροφή για τα ζώα που θα μπει στον πλέχτη για τον χειμώνα που λόγω καιρού δεν θα μπορούν να βοσκήσουν. Πρώτο θέρισμα ο βίκος. Με τα χέρια ή το δρεπάνι παλαιότερα, με την κόσα αργότερα. Τον έκοβαν, τον έκαναν αγκαλιές, τον γύριζαν κι από τις δυο μεριές για να στεγνώσει καλά, τον έδεναν με σπάρτο και τον κουβάλαγαν στον πλέχτη. Άφηναν μικρή ποσότητα για να γίνει, τον θέριζαν αργότερα έπαιρναν τον καρπό και τον κράταγαν για σπόρο. Το ίδιο γινόταν και για το κριθάρι και το βρωμάρι.

Αμέσως μετά, τέλη Μαΐου αρχίζει η πρώτη συγκομιδή των σπαρτών που προορίζονται για την διατροφή της οικογένειας.

Η φάβα.

Την εποχή του θερισμού των καρπών (οσπρίων) τις αποκαλούσαν "καρποθέρια". Την έβγαζαν με τα χέρια, την έκαναν αγκαλιές, φόρτωναν τα υποζύγια και τα πήγαιναν στα αλώνια. Το αλώνισμα της φάβας την έκανε μόνη της η κάθε οικογένεια, μιας και η ποσότητα ήταν μόνο για τις ανάγκες της. Αν και εφόσον η ποσότητα που έβγαινε ήταν περισσότερη, την πούλαγαν ή την άλλαζαν με κάποιο άλλο τρόφιμο που δεν είχαν όπως πχ το ρύζι. Την έβαζαν στ' αμπάρι και όποτε χρειαζόταν την πέρναγαν στο χειρόμυλο. Συνηθισμένη διαδικασία να μαγειρεύουν μεγάλη ποσότητα να την βάζουν στον τάλαρο και να παίρνουν όποτε ήθελαν μιας και είναι ένα φαγητό το οποίο διατηρείται μαγειρεμένο αρκετά. Το Μάη μάζευαν επίσης τις φακές και τη ρόβη.