Στενιώτικη «Γραμματική».
Η γλώσσα, αυτό το ακοίμητο ποτάμι, παίρνει στο διάβα του ανά τους αιώνες, αρώματα ενός εξαίσιου πολυπολιτισμικού ανθόκηπου και μας τα προσφέρει αφειδώλευτα να τα μυρίσουμε.
Η πολυπολιτισμικότητα, δεν ήταν άνωθεν επιβεβλημένη-κομμένη και ραμμένη στα μέτρα κάποιων-αλλά από κάτω, από τη βιοπάλη, μια πολύχρονη, οδυνηρή διαδικασία, μια γέννηση, μια δημιουργία.
Τούρκικες, σλάβικες, αλβανικές, ιταλικές και κυρίως αρχαιοελληνικές προσμίξεις, στολίζουν τούτο το περιβόλι.
Σήμερα όμως, πολλές έχουν εκτοπιστεί από τον καθημερινό λόγο. Είτε γιατί αφορούσαν πράγματα ή ασχολίες που εξέλιπαν, είτε γιατί ο «πολιτιστικός ιμπεριαλισμός» της τηλεόρασης, η ξενιτιά στην Αθήνα ή σε άλλα αστικά κέντρα, τις εκτόπισαν από την καθημερινή χρήση.
Το φαινόμενο αυτό έχει επηρεάσει και τη Στενή.
Ας δούμε όμως μια συνοπτική γραμματική, που μας εξηγεί τον τρόπο προφοράς των λέξεων που χρησιμοποιούσαν οι πατεράδες μας, αλλά και εμείς οι σημερινοί Στενιώτες, όταν βρισκόμαστε και συζητάμε μεταξύ μας.
-Τα άτονα (ο) και (ω), προφέρονται σαν (ου).
Αγαπάω=αγαπάου. Όμορφος=όμουρφους. Τρώω=τρώου.
Μουστοκούλουρο=μουστουκούλουρου.
-Τα άτονα (ι,η,ει,υ,οι,ε και ου), παθαίνουν συχνά συγκοπή ή αποβολή.
Συκιά=σ΄κιά. Τηγάνι=τ΄γάν΄. Κουφός=κ΄φός. Τραγούδι=τραγούδ΄.
Έφυγα=εφ΄γα κλπ.
-Τα άτονα (ε) και (αι), προφέρονται σαν (ι).
Έρχεται=έρχιτι. Παιδί=πιδί. Κεφάτος=κιφάτους.
Καινούριος=κινούργιους. Νερό=νιρό.
-Πολλές λέξεις, αποβάλουν το άρχικό τους άτονο φωνήεν.
Αγελάδα=γελάδα. Ηγούμενος=γούμενος. Ελένη=Λένη.
-Σε πάρα πολλές λέξεις αποκόβεται το τελευταίο άτονο φωνήεν
Σπίτι=Σπίτ΄. Σπουργίτι= σπουργίτ΄. Αμάξι=αμάξ΄.
-Δύο φωνήεντα που μπορεί να χωρίζονται από ένα (γ), συνεκφωνούνται σαν ένας φθόγγος, αφού το σύμφωνο (γ) χάνεται.
Βάγια=βάια. Πλάγια=πλάια. Μάγια=μάια.
-Όταν ύστερα από το (ι,η,υ,ει,οι,ε,αι). ακολουθεί άλλο φωνήεν, τα δύο φωνήεντα προφέρονται μαζί κι ένα (γ) αναπτύσσεται πριν απ΄αυτά.
Άδειος=άδγειος. Σάπιος=σάπγιος. Καινούριος=καινούργιος.
-Στα ρήματα προτιμάται ο ασυναίρετος τύπος στο πρώτο και τρίτο ενικό πρόσωπο.(αγαπάω, αγαπάει).
-Η έκθλιψη είναι πολύ συχνή (τους ανθρώπους=τ΄ς ανθρώπ΄ς). Αλλού όμως παραλείπεται. (Το αμπέλι.Του αμπέλ΄ και όχι τ΄ αμπέλ΄.).
-Η κατάληξη (ει) του δεύτερου ενικού προσώπου των ρημάτων, στην ενεργητική φωνή αποβάλλεται (Γράφεις=γράφ΄ς.).
-Το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο της ενεργητικής φωνής των ρημάτων, μετά την αποβολή του (ου) και της μεταβολής του (ε) σε (ι) γίνονται έτσι, (έχουνε=έχ΄νει).
-Συχνά αποβάλλονται φωνήεντα από τον κορμό της λέξης, αλλά γίνεται και κράση φωνηέντων (Που είναι αυτός;=πούντος; Σου
έπαιρνα=σούπαιρνα).
-Η φθορά και η αλλοίωση των γλωσσικών στοιχείων κατά την προφορά, ήταν τόσο μεγάλη στα παλιότερα χρόνια, ώστε ακούγοντας μια συνομιλία γερόντων νόμιζες πως άκουγες μια ξένη γλώσσα.
Παίζοντας χαρτιά (πρέφα), ρωτούσε ο ένας τον άλλον. «τ΄ς έεις τ΄ς άς΄;»΄(τους έχεις τους άσσους;) Κι άλλος ρωτούσε πάλι «Πράζ΄ αν΄ τράου;». Πειράζει αν κοιτάζω (κοιτάζω=τηράω).
Γιάννης Γιαννούκος