Παλιότερα η μεταφορά ανθρώπων και προϊόντων γίνονταν σχεδόν αποκλειστικά με τα ζώα, εφόσον το οδικό δίκτυο ήταν υποτυπώδες και η ορεινή μορφολογία του εδάφους δυσχέραινε τις μετακινήσεις.

Το γαϊδούρι και το μουλάρι ήταν τα πιο διαδεδομένα μέσα μεταφοράς.

Ο σαμαράς κατασκεύαζε τον απαραίτητο εξοπλισμό που απαιτείτο, για να προσφέρει το ζώο τις υπηρεσίες του στο αφεντικό του. Αυτό ήταν το σαμάρι, που κατασκεύαζε με επεξεργασμένα σανίδια πλάτανου, που σκάλιζε και έδινε σχήμα ανάλογο με το σώμα του ζώου. Στις αγροτικές εργασίες και γενικότερα στις καθημερινές δραστηριότητες, το σαμάρι των ζώων ήταν απλό, με ξύλινο σκελετό και εσωτερική επένδυση από δέρμα. Έπαιρνε γι’ αυτό μέτρα από το ζώο και αφού έκανε το σκελετό, κατασκεύαζε το σαμαροσκούτι, ένα σάκο γεμάτο άχυρα που τοποθετούσε στο κάτω μέρος του σαμαριού, για να μην πληγώνεται το ζώο. Το σαμάρι στερεωνόταν στην πλάτη του ζώου με λουρίδες από χοντρό και σκληρό δέρμα, που έραβε με τη σαμαροβελόνα σ’ αυτό. Οι λουρίδες άρχιζαν από το σαμάρι, πήγαιναν στην περιφέρεια του ζώου και έσμιγαν ξανά στην άλλη πλευρά του σαμαριού. Άλλο ένα λουρί έζωνε το σαμάρι κάτω από την κοιλιά. Ακόμα έφτιαχναν και την καπιστράνα (καπίστρι) από δερμάτινες λουρίδες, που προσαρμόζονταν στο κεφάλι του ζώου, για να κρατάει το σχοινί που το έσερνε ο ιδιοκτήτης του.

Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά τα μέρη του σαμαριού

Τα ξύλινα

Οι σαμαράδες αγόραζαν πολλά έτοιμα ξύλα, ενώ άλλα τα έφτιαχναν μόνοι τους. Μάζευαν ξύλα σε μεγάλες ποσότητες, για να έχουν όλο τον χρόνο. Το καλύτερο ξύλο σε ποιότητα είναι το ξύλο πλατάνας, ενώ το καλύτερο ξύλο για φιγούρα είναι το ξύλο μουριάς. Τα ξύλα κόβονται μόνο τους μήνες Οκτώβριο, Νοέμβριο και έως τα μέσα Δεκεμβρίου. Από εκεί κι ύστερα δεν κάνουν γιατί φουσκώνουν από την υγρασία. Το καλοκαίρι είναι εντελώς ακατάλληλα, γιατί το ξύλο δεν προλαβαίνει να «νευρώσει» και δεν ψήνεται. Βασικά ξύλινα μέρη του σαμαριού είναι:

Μπροστινάρι: Το μπροστινό μέρος του σαμαριού. Είναι ένα συμπαγές ημικύκλιο που εφαρμόζει στις πλάτες του ζώου και καταλήγει προς τα κάτω σε δυο ανοιχτά ξύλα.

Πισινάρι: Το πίσω μέρος του σαμαριού. Το πιο δύσκολο όσον αφορά την εύρεση ξύλου μιας και πρέπει να βρεθεί έτοιμο σε σχήμα. Δυο ξύλα που κατεβαίνουν σε καμπύλη και εφαρμόζουν στα καπούλια του ζώου. Το επάνω μέρος σχηματίζει ένα V

Παΐδες: Οι κάθετες σανίδες που ενώνουν το μπροστινάρι και το πισινάρι. Έχουν ελάχιστη καμπή ανάλογα με το ζώο.

Πανωπάιδα: Οριζόντιες παΐδες στο πάνω μέρος του σαμαριού, και το σημείο όπου κάθεται ο άνθρωπος. Τα πανωπάιδα έχουν μια σχετική καμπή και κατασκευάζονται σε σχήμα οβάλ.

Η στρωμνή

Όπως έλεγαν παλαιότερα, «θέλει μυαλό και γνώση να φτιάξεις του γαϊδουριού τη στρώση». Η στρωμνή προστατεύει το ζώο από τα ξύλα του σαμαριού. Είναι ένας σάκος, ο οποίος παλαιότερα γέμιζε με σίκαλη και μεταγενέστερα με φουσκί. Το φουσκί είναι υδρόβιο φυτό που βγαίνει στους βάλτους και μαζεύεται με μεγάλο κόπο, εφόσον αυτοί που το μαζεύουν μπαίνουν μέσα στον βάλτο, το κόβουν με την κόσα (κοφτερό εργαλείο ) και το μαζεύουν με τσουγκράνα. Πολύ φουσκί έβγαζε η Κωπαΐδα και ο Έβρος. Το εξωτερικό της στρωμνής είναι από δέρμα ή πανί, ανάλογα με το πορτοφόλι του καθενός και πάνω σε αυτό έβαζαν τα ξύλινα μέρη του σαμαριού. Το εσωτερικό είναι από σαμαροσκούτι, που είναι υφασμένο από μαλλί. Αυτό έρχεται σε επαφή με το δέρμα του ζώου και γι' αυτό πρέπει να είναι μαλακό.

Τα δερμάτινα

Τα δερμάτινα τα πουλούσαν έτοιμα οι χαμουτζήδες, αν και οι περισσότεροι σαμαράδες της περιοχής μας τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, τα έφτιαχναν μόνοι τους γιατί δεν τους συνέφερε να τα αγοράσουν. Τα δέρματα του σαμαριού ήταν από τραγί και τα έλεγαν βακετόδερμα ή σαμαρόδερμα. Ήταν μαλακό κατεργασμένο δέρμα, ούτως ώστε να πιέζει το δέρμα του ζώου χωρίς να του προκαλεί τραύματα.

Μπαλτούμια: Τρεις δερμάτινες λουρίδες στα καπούλια του ζώου. Το ένα είναι κάτω από την ουρά και τα δυο πάνω από την ουρά σταυρωτά. Το ένα από τα δυο δερμάτινα (πανωκάπουλα) περνούσε γύρω από το σαμάρι μέσα από τις παΐδες, για να μην φεύγει μπρος ή πίσω.

Μπροστελίνα: Δερμάτινη ζώνη που δένει το σαμάρι στην κοιλιά του ζώου. Στηρίζεται στις πάνω παΐδες.

Όταν το ζώο πήγαινε σε ανηφορικό μέρος και για να μην φεύγει προς τα πίσω έβαζαν το μπροστοσκοίνι.

Τα σιδερένια μέρη του σαμαριού παλαιότερα τα έφτιαχναν οι σιδεράδες του χωριού.

Κολτσάκια: Λάμες με δυο στρογγυλά σίδερα σαν τσιγγέλια.

Εργαλεία του σαμαρά

1) Σκεπάρνι ειδικό για πελέκημα.

2) Κουφοσκέπαρνο για περισσότερο φάρδος. Μόνο για το μπροστινάρι.

3) Δυο στενά σκεπάρνια (στενοσκέπαρνα) για καθαρισμό των θηλυκωμάτων.

4) Τρία έως έξι σκαρπέλα διάφορα. Βασικά ένα φαρδύ (2,5-3 πόντοι) ένα λιγότερο φαρδύ (2πόντοι) κι ένα στενό (1πόντος). Τα σκαρπέλα χρησιμοποιούταν για τις ενώσεις του πισιναριού που είναι ένα αρσενικό κι ένα θηλυκό.

5) Δυο πριόνια ένα ψιλό και ένα μεγαλύτερο.

6) Το σμιλάρι έχει μήκος 25 πόντους και κάνει προτρυπήματα για τριβέλισμα και δημιουργία θηλών.

7) Το ματικάπι κάνει τις μεγάλες τρύπες αλλά και τις μικρές για να περνάνε τα κολτσάκια.

8) Ο ξυλοκόπανος χρησιμοποιείται σε όλα τα σκαρπέλα και όλα τα σμιλάρια. Για την κατασκευή του σαμαριού δεν κάνει το κανονικό σκεπάρνι, είναι λεπτή δουλειά και θα κάνει ζημιά.

-Από ότι μπορέσαμε να πληροφορηθούμε στην Άνω Στενή, σαμαράδες υπήρξαν ο Λέων Κωνσταντίνος (Σαμαγκούρας) και μεταγενέστερα ο Μαστρογιάννης Δημήτριος (Σαμαράς)

Ενώ στην Κάτω Στενή ο Γιαλός Παύλος και μεταγενέστερα ο Κυράνας Χρήστος που ήταν και ο τελευταίος σαμαράς στη Στενή.

Γιάννης Γιαννούκος

• Προηγούμενο
• Επόμενο