ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΕΝΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

Το μέρος που θεωρείται το πιο στοιχειωμένο για τους κατοίκους της περιοχής μας. Στο δρόμο Στενής-Καμπιών στη μέση της διαδρομής υπάρχει η περιοχή Τσαγιούς. Πολύ πιθανό η λέξη να είναι παραφθορά από τις λέξεις "στους Αγίους"

Μέρος του τοιχίου του αρχαίου Ναού στους Τσαγιούς

Στο σημείο αυτό σύμφωνα με Βέλγο αρχαιολόγο ήταν ναός του Απόλλωνα κατά την αρχαιότητα, σύμφωνα με την επιγραφή που βρήκε, το τείχος που υπάρχει ακόμα και σήμερα όπως μου είχε πει κάποτε ο Θεόδωρος Σκούρας, είναι ελληνιστικής περιόδου και σύμφωνα με την ονομασία όπως αναφέρθηκε από κάποιον άλλον, μπορεί να υπήρχε ναός για πολλούς Αγίους.

Οι μαρτυρίες είναι πάρα πολλές ακόμα και σήμερα. Από ωραίες γυναίκες όμορφες σαν νεράιδες που μόλις δουν φωτιά εξαϋλώνονται έως και τελετές σολομωνικής που κατέβαιναν οι διάολοι. 

Όπως λένε ακόμα και σήμερα κάποιοι από αυτά που μπορείς να δεις σε αυτό το σημείο μπορεί να ασπρίσουν τα μαλλιά σου και να στραβώσει το σαγόνι σου.

Γ.ΜΗΤΑΚΗΣ

31/8 ΕΩΣ 2/9

Την 1 Σεπτεμβρίου αρχίζει το γεωργικό αλλά και το εκκλησιαστικό έτος. Για την Στενή αλλά και όλες τις αγροτικές κοινωνίες η 1 του Τρυγητή είναι ένα είδος Πρωτοχρονιάς. Τέλος του μήνα οι γεωργοί έπαιρναν τα βόδια τους από τα βουκολιά και άρχιζαν τις προετοιμασίες για τη σπορά. Ακολουθεί ένας χρόνος με πάρα πολλές αγροτικές εργασίες από τις οποίες εξαρτώταν η επιβίωση τους. Για την Στενή και τα γύρω χωριά η χρονιά ξεκίναγε με το παζάρι της Κάτω Στενής.

ΤΟ ΠΑΖΑΡΙ

Με Βασιλικό Διάταγμα Φ.Ε.Κ. 14/14-3-1873 συστάθηκε εμποροπανήγυρη στη Στενή κάθε 2 Μαΐου στη θέση Άγιος Αθανάσιος. Η περιοχή γύρω από την εκκλησία είναι ο πρώτος οικισμός που δημιούργησαν οι Στενιώτες όταν άρχισαν να οικίζουν την περιοχή που λέγεται σήμερα Κάτω Στενή.

Δυο ήταν οι λόγοι που έκαναν κάποιους  Στενιώτες να κατέβουν χαμηλότερα. Ο πρώτος λόγος ήταν ότι ήθελαν να βρίσκονται κοντά στις καλλιέργειες τους. Ο δεύτερος λόγος η στενότητα χώρου στο Χωριό. «Πάμ' στου χουριό» είναι μια έκφραση που χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα οι Κατωχωρίτες όταν θέλουν να ανέβουν στην Πάνω Στενή. Δίπλα στον Άγιο Αθανάσιο είχε κτιστεί και το πρώτο σχολείο του οικισμού.

Με Β.Δ. Φ.Ε.Κ.121/29-9-1882 η εμποροπανήγυρη μεταφέρεται στο νέο χωριό των Ταξιαρχών, «τη δώθε γειτονιά» και αυτό είναι το πρώτο επίσημο όνομα της Κάτω Στενής. Ο Άγιος Ταξιάρχης αποτελεί το κοιμητήριο του νέου χωριού. Δίπλα από την εκκλησία υπάρχουν τα αλώνια του χωριού και αρκετά μεγάλος χώρος για να φιλοξενήσει και την ζωοπανήγυρη. Η διάρκεια του παζαριού ορίζεται από τις 29 Αυγούστου έως την 1 Σεπτέμβρη.

Για πολλά χρόνια το παζάρι απετέλεσε το κέντρο της οικονομικής ζωής του τόπου. Οι κάτοικοι όλων των χωριών της περιοχής αγόραζαν τα πράγματα που θα χρειάζονταν τον επόμενο χρόνο και πουλούσαν πολλά πράγματα από την παραγωγή τους. Ακόμα και σήμερα που οι ανάγκες των αποστάσεων που είχαν δημιουργήσει το παζάρι έχουν εκλείψει όλες οι γυναίκες των χωριών βάζουν «κάτι στην άκρη» όλο το χρόνο για να ψωνίσουν απ' το παζάρι και να το διατηρήσουν.

Από το παζάρι της Κάτω Στενής

Κάποτε τα ζωοπάζαρα αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος ενός παζαριού, αφού κάλυπτε τεράστια έκταση, ενώ οι παράγκες ήταν λίγες. Όποιος ήθελε να αγοράσει ή να πουλήσει ζώα από όλη την κεντρική Εύβοια και αλλού, ερχόταν στο παζάρι της Κάτω Στενής. ‘‘Φασαριόζικο'' όπως όλα τα παζάρια από τις έντονες συζητήσεις πωλητών και αγοραστών, τα βελάσματα των αρνιών, τα χλιμιντρίσματα των αλόγων και τα σκουξίματα των γουρουνιών. Οι τσοπάνηδες πουλούσαν αρνιά, κατσίκια, μαλλί και τυρί. 

Η σπορά

Τον Οκτώβριο (Αγιοδημητρήτης) αρχίζουν τα πρωτοβρόχια. Μαλακώνει η γης και γίνεται έτοιμη για όργωμα.

Το φθινόπωρο έχουμε την πρώιμη σπορά. Σιτάρι, κριθάρι, ρόβη, σίκαλη, βρωμάρι, φακή, φάβα. Σε μια άκρη του χωραφιού έσπερναν τη βρίζα για να κάνουν τα δεμάτια. Το Γενάρη-Φλεβάρη, είχαμε τα "ψιμοκρίθια". Δηλαδή τη σπορά κριθαριού και βρόμης για την τροφή των ζώων. Την άνοιξη είχαμε την όψιμη σπορά. Καλαμπόκι, ρεβίθια. Έως και την δεκαετία του 1960 πολλοί Στενιώτες ζευγάριζαν ακόμα με τα βόδια και τον παλιό τρόπο.

Τελευταίοι γεωργοί του παλιού τρόπου ο Θανάσης Παπαναστασίου (Τσοκανάτος), ο Κώστας Κορώνης ((Μουράτης),

ο Χρήστος Παπαναστασίου (Καλαμάτας),ο Θανάσης Σιμιτζής (Καβαθάς), οι Ντουμάνηδες (Κουτσαμπέκηδες), οι Ζερβαίοι κ.α.

Από βραδύς ο γεωργός ετοίμαζε το σπόρο και τα εργαλεία του. Πριν το χάραμα ξεκίναγαν για το χωράφι που ήταν για όργωμα. Τα βόδια που όργωναν ήταν τις περισσότερες φορές δύο γι’ αυτό και το όργωμα λεγόταν και ζευγάρι (Εϊς ζιβγάρισμα αύριου;) και ο γεωργός και ζευγάς. Συνήθως αν είχε μόνο ένα έκανε κολιγιά με κάποιον άλλον και ζευγάριζαν μαζί, αλλά υπήρχαν και οι περιπτώσεις που ο γεωργός όργωνε και με ένα βόδι.

Πρώτη δουλειά του ζευγολάτη ήταν να ζέψει τα βόδια του στο ζυγό. Ο ζυγός ήταν μια κατασκευή από δυο ξύλα τα οποία εφάρμοζαν στο λαιμό των ζώων. Το πάνω ξύλο είναι οριζόντιο και το κάτω με δυο καμπύλες για να εφαρμόζουν. Δεξιά και αριστερά από τον λαιμό κάθε ζώου ήταν σφηνωμένες δυο βέργες, οι ζεύλες, οι οποίες ήταν δεμένες στο κάτω μέρος με σχοινί για να κρατάει τα ζώα στο ζυγό. Με το ένα χέρι κρατούσε τα γκέμια και με το άλλο το αλέτρι. Το ξύλινο αλέτρι αποτελείται από πολλά κομμάτια που το καθένα έχει το όνομα του. Το κάτω χοντρό ξύλο συνήθως λέγεται "κουντούρι".

Μπροστά του στηρίζεται το "υνί". Πίσω από το "υνί" είναι το "παράβολο" για να στρώνει το χώμα και στη μέση είναι η "σπάθα". Πιο πίσω, προς το τέλος είναι το "σταβάρι", μακρύ ξύλο καμπυλωτό που περνάει απ' τη "σπάθα", όπου μπορεί ν' ανεβοκατεβαίνει, στηριζόμενο στο "κουντούρι" με "σφήνα". Το πίσω μέρος είναι η "κοντονουρά" (η χειρολαβή).

Το μάζεμα της ελιάς

Από το μήνα Νοέμβριο αρχίζει το μάζεμα της ελιάς. Μια δουλειά που στη Στενή τουλάχιστον έπρεπε να τελειώσει γρήγορα προτού ξεκινήσουν οι βροχές και τα χιόνια του χειμώνα. Ψηλές ελιές οι Στενιώτικες απαιτούσαν όλες τίναγμα. Η ποσότητα που έπαιρναν από κάθε ελιά ήταν μεγάλη, με 30 ρίζες ελιές έβγαζαν 250 κιλά λάδι, αλλά παρόλα αυτά δεν έφτανε γιατί η ποσότητα που χρησιμοποιούσαν καθημερινά ήταν μεγάλη για να τους «κρατάει». Όπως έλεγαν «Φάι λάδ' κι έλα βράδ'».

Ξεχωριστή και σημαντική αναφορά στις προίκες τα λιόδεντρα, όπως επίσης και σε κάθε είδους μοιρασιά. Άλλος έπαιρνε το χωράφι και άλλοι μοιράζονταν τις ελιές που υπήρχαν μέσα σε αυτό. Σύστημα ακατανόητο την σημερινή εποχή αλλά χρήσιμο και συνηθισμένο κάποτε. Μετά τις δύσκολες εποχές οι κάτοικοι των χωριών εντατικοποίησαν την καλλιέργεια της ελιάς. Μετά τον πόλεμο οι Στενιώτες έφεραν αγριελιές από τα Βίλια και την Λίμνη (πήγαν με καΐκι), τις οποίες μετά μπόλιαζαν οι ειδικοί.

Το μάζεμα

Από τον Οκτώβρη ξεκινάει το μάζεμα τις ελιάς. Την εποχή αυτή οι ελιές έχουν μαυρίσει και λαδώσει. Οι ελιές της περιοχής ψηλές και ανθεκτικές στις δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες είχαν ανάγκη από «τιναχτή». Με μια μακριά τέμπλα ράβδιζε από κάτω ή ανέβαινε πάνω στο δέντρο, ενώ από κάτω οι λιομαζώχτρες μάζευαν υπομονετικά έως και την τελευταία ελιά. Μετά το μάζεμα γινόταν το καθάρισμα από τα φύλλα και η μεταφορά τους στο λιοτρίβι μέσα σε κόφες.