ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΕΝΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

Την παραμονή της πρωτοχρονιάς τα παιδιά έβγαιναν και πάλι για τα κάλαντα.

Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία

βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι

το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί ομίλει,

Βασίλη μ' πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις.

Από τη μάνα μ' έρχομαι και στο χωριό πηγαίνω.

Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις,

κάτσε τον πόνο σου να πεις

κάτσε να τραγουδήσεις και να μας καλοκαρδίσεις

Εγώ γράμματα μάθαινα και να σας πω τι πάθαινα τραγούδια δεν ηξεύρω.

Και σαν δε ξέρεις γράμματα, πες μας την αλφαβήτα

κι έλα κόψε μας την πίτα.

Κάλαντα Αγ. Βασιλείου

Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει.

Βασίλη μ' πούθεν έρχεσαι και πούθε κατεβαίνεις.

Από τη μάνα μ' έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω.

Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις, κάτσε τον πόνο σου να πεις

κάτσε να τραγουδήσεις και να μας καλοκαρδίσεις.

Εγώ γράμματα μάθαινα, τραγούδια δεν ηξέρω,

Αν είσαι εσύ γραμματικός πες μας την αλφαβήτα

και στο ραβδί ακούμπησε να πει την αλφαβήτα

ξερό ραβδί, χλωρό ραβδί, χλωρούς βλαστούς πετάει

κι απάνω στα ξεβλάσταρα, περδίκια κελαηδούνε

δεν είν' περδίκια μοναχά, μόν' είν' και περιστέρια.

Τα περιστέρια φύγανε και πάν' στην κρύα βρύση

παίρνουν νερό στα νύχια τους και χιόνι στα φτερά τους

να λούσουν τον αφέντη τους, ν' αγιάσουν την κυρά τους.

Ν' ασπρίσεις σαν τον Όλυμπο, σαν τ' άσπρο περιστέρι,

σαν τ' αηδονάκι που λαλεί το Μάη, το καλοκαίρι

και χώσε το χεράκι σου στην αργυρή σου τσέπη

κι αν εύρεις γρόσια δώσ' τα μας, φλωριά μην τα λυπάσαι

κι αν εύρεις το μισόφλουρι, κέρνα τα παλικάρια

κέρνα τα, αφέντη μ' κέρνα τα, να σ' πούνε στην υγειά σου

και στην υγειά σου, αφέντη μου, και στην καλή χρονιά σου.

Χρόνια Πολλά.

Με το που άλλαζε ο χρόνος πήγαιναν στις βρύσες όπου νίβονταν, κατόπιν έπαιρναν αμίλητο νερό έριχναν μέσα σπόρους για να τρέχει η σοδειά όπως το νερό. Μεταγενέστερα εκτός από τους καρπούς έριχναν και κέρματα. Γύριζαν σπίτι τους μαζί με το νερό και ράντιζαν το σπίτι.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει

καλοκαίρι θα μυρίσει

κι αν πιάσει και ζαβίς (ή γαιδρίς)

γαϊδροκόκαλο δε θ αφής.

Ή κι αν πιάσει και κακιώσει

μες στο χιόνι θα μας χώσει

Την 1 του Φλεβάρη ήταν η γιορτή του Αγίου Τρύφωνα και γιόρταζαν τα τρυφερά. (Σήμιρα γιορτάζνε ούλα τα τρυφιρά.)

Όλα τα μικρά ακόμα και παιδιά, βλαστάρια και μικρά ζώα, τα πάντα.

Ο Κουτσοφλέβαρος

Στις 2 του Φλεβάρη γιορτάζεται η Υπαπαντή, η υποδοχή του Θείου Βρέφους στο ναό. Εκείνη την ημέρα παρακολουθούσαν τον καιρό γιατί πίστευαν:

«Αν βρέχ' ή χιουνίζ' τς (Υ)παπαντής σαράντα μέρις θα βρέχ ή θα χιονίζ ». ή και Παπαντής εχιόνιζε σαράντα μερονύχτια στην κατοχή. Στις 10 του Φλεβάρη γιορτάζει ο Άγιος Χαράλαμπος στον Πύργο.

Το εκκλησάκι αυτό στον Πύργο δεν φτιάχτηκε τυχαία.

Ο Άγιος Χαράλαμπος θεωρείται ο προστάτης από την πανούκλα.

Γύρω στα 1790 οι Στενιώτες εγκατέλειψαν το Σκουντέρι και εγκαταστάθηκαν στο Χωριό επειδή όπως αναφέρει η παράδοση είχε πέσει μεγάλη μολυσματική ασθένεια.

Γιάννης Μητάκης

Μάρτης έβρεχε

Θεριστής χαιρόταν

Του Ευαγγελισμού ένα παιδί από κάθε σπίτι χτυπώντας το τηγάνι για να κάνουν θόρυβο, έφερναν τρεις φόρες γύρω από το σπίτι φωνάζοντας «μέσα καλό, έξω κακό». Αργότερα όλο το χωριό μαζευόταν στην κεντρική πλατεία της Στενής, τα παιδιά χτύπαγαν και πάλι τα τηγάνια, κάνοντας όλοι μαζί εκκωφαντικό θόρυβο.

Η παράδοση αναφέρει ότι οι Έλληνες στα χρόνια της σκλαβιάς είχαν συνεννοηθεί ότι μόλις γίνει ο γενικός ξεσηκωμός το σύνθημα να δοθεί από το χτύπημα των τηγανιών προκειμένου να ειδοποιηθούν όλοι οι Έλληνες.

Μεταγενέστερα με το μέσα καλό εννοούσαν και το Χριστό, και με το έξω κακό εννοούσαν το Διάβολο.

Επίσης στις τέσσερις γωνιές του σπιτιού «στ΄αγκουνάρια» έριχναν στάχτη.

Το αμόλημα των αλωνιών

Στις 25 Μαρτίου και μετά τις 12 τα μεσάνυχτα έληγε η αστυνομική για τα αλώνια. Οι αγροφύλακες από πολύ νωρίς είχαν πάρει τις θέσεις τους για να προλάβουν τους βιαστικούς.

Όσοι προσπαθούσαν να πάνε τα ζωντανά τους από τις 10 η 11 διώχνονταν από τους αγροφύλακες, από ένα σημείο και μετά και λίγο άγρια. Ως τις 12 κοντά στα αλώνια είχε δημιουργηθεί ουρά από τους ιδιοκτήτες που ήθελαν να χορτάσουν πρώτοι τα ζώα τους με το πλούσιο χορτάρι. Ώσπου να χαράξει τα αλώνια είχαν γεμίσει από ζώα και ανθρώπους, ειδικά μικρά παιδιά που εύρισκαν τη χαρά τους μιας και όλη την ημέρα έπαιζαν ομαδικά παιχνίδια. Από 500 έως και 1000 ζώα. Μόνο γαϊδούρια, άλογα ,μουλάρια και βόδια. Τα γιδοπρόβατα απαγορεύονταν αυστηρά. Αυτό το πανηγύρι κράταγε όλο τον καιρό με διαλλείματα για τα αλωνίσματα.

Γιάννης Μητάκης

Το Τριώδιο ανοίγει με την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, ακολουθεί η Κυριακή του Ασώτου, η Κυριακή της Κρεοφάγου και η Κυριακή της Τυροφάγου. Ακολουθεί για εφτά εβδομάδες η Σαρακοστή. Η αναφορά σε αυτές τις ημέρες μπήκε σαν ανεξάρτητο κεφάλαιο από τους μήνες γιατί η Λαμπρή είναι κινητή γιορτή και εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Συνήθως είναι μήνα Απρίλη, ο Φλεβάρης συνήθως περιλαμβάνει τις Απόκριες και ο Μάρτης πάντα τη Σαρακοστή.

Αποκριές - Έθιμα και τραγούδια

Στη Στενή η αποκριά γιορταζόταν με πολύ φαγοπότι, πολύ κέφι και πολύ τραγούδι.

Από το πρωί, μικροί μεγάλοι ντύνονταν μασκαράδες, φορώντας ότι παλιόρουχα είχε ο καθένας. Στο πρόσωπο φόραγαν την μ(ου)τσούνα (μάσκα). Έπειτα γύριζαν στα σπίτια, πειράζονταν κι έλεγαν ακόμα και «άτσαλα» τραγούδια, Οι μεγάλοι, όπου πήγαιναν, έπιναν και πείραζαν, αγνώριστοι μέσα στις αποκριάτικες φορεσιές τους. Αρκετοί φόραγαν τα γκεργκεφίσα την παραδοσιακή φορεσιά.

Στο τέλος, ήταν υποχρεωμένοι να φανερώσουν την ταυτότητά τους, γιατί διαφορετικά ήταν προσβολή.

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στη Στενή, τη γιόρταζαν πάντα με μεγάλη παρέα. Οι γυναίκες μαγείρευαν και κουβαλούσαν το φαγητό στο σπίτι που θα φιλοξενούσε τις πέντε έξι οικογένειες που είχαν κανονίσει να αποκρέψουν παρέα. Υπήρχε ποικιλία φαγώσιμων που περιλάμβανε τυριά, καλαπόδια (τυροπιτάρι) και διάφορες πίτες, όλες φτιαγμένες με τυρί.