ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΕΝΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

Ο Νερόμυλος είναι η πρώτη μηχανή παραγωγής έργου που κατασκεύασε ο άνθρωπος, με τη χρήση φυσικής, ήπιας και ανανεώσιμης πηγής ενέργειας. Με τη δύναμη που δημιουργεί η πτώση του νερού από ψηλά και με τη βοήθεια του τροχού, η εφεύρεση αυτή άλλαξε την ανθρώπινη ιστορία. Κινήθηκαν απλές και στη συνέχεια πολύπλοκες μηχανές, που κάλυψαν τις περισσότερες ανάγκες των προβιομηχανικών κοινωνιών.

Στο βιβλίο «Ο Νερόμυλος» του Γιάννη Μητάκη αναφέρονται τα πάντα όσα έχουν σχέση με τους νερόμυλους, αλλά και στην προσφορά τους στην οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική κλπ ζωή των προγενέστερων κοινωνιών.

Ο τρόπος λειτουργίας τους, η αρχιτεκτονική τους, αλλά και ότι άλλο έχει σχέση με παρόμοιες δραστηριότητες, όπως νεροτριβιές, μαντάνια, νεροπρίονα κ.α.

Επίσης παραμύθια παροιμίες, ανέκδοτα, αφηγήσεις για τους μυλωνάδες κ.α, αναφέρονται με γλαφυρό ύφος, μεταφέροντας μας νοερά στην παλιά εκείνη εποχή.

Σημείο αναφοράς βέβαια ο μύλος της Σταματάρας. Ένας μύλος που λειτούργησε από τα χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι πριν από 40-50 χρόνια.

Το εξώφυλλο είναι φιλοτεχνημένο από την Έφη Σαραντέα

---

Ο Γιάννης Μητάκης, Γεννήθηκε το 1962 και μεγάλωσε στη Στενή Ευβοίας. Ιδρυτής του ιστορικού-φιλολογικού περιοδικού «ΓΕΦΥΡΑ- Ιστορίας και πραγματικότητας» και διευθυντής του οικολογικού περιοδικού «ΕΝΑΛΛΑΞ».

Για πολλά χρόνια αρχισυντάκτης και στενός συνεργάτης του Γιάννη Γιαννούκου τόσο στην εφημερίδα «ΔΙΡΦΥΑΚΑ ΝΕΑ», όσο και υπεύθυνος ύλης και ένας από τους συγγραφείς της μνημειώδους έκδοσης «ΔΙΡΦΥΑΚΑ» .

Συγγραφέας ο δάσκαλος Δημήτρης Γιαννούκος.

Έτος πρώτης κυκλοφορίας το 1973.

Επανεκδόθηκε το 2005.

Σημαντικότατο δημιούργημα για τους Στενιώτες μιας και περιλαμβάνει αδιάσειστα ιστορικά στοιχεία από τα προεπαναστατικά χρόνια έως το πρόσφατο παρελθόν.

 Τα θέματα που περολαμβάνει το βιβλίο είναι τα ακόλουθα.

Η σελίδα περιλαμβάνει τα σόγια και τα συγγενολόγια της Στενής. Υπάρχουν πάρα πολλές ελλείψεις τόσο σε στοιχεία όσο και σε φωτογραφικό υλικό.  Σε περίπτωση που κάποιος έχει στοιχεία καλά είναι να μας τα στείλει για να συμπληρωθεί το αρχείο. Σε πολλές περιπτώσεις το υλικό που μπορεί να μας στείλετε μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά για κάποιους άλλους η να αποτελέσει συνδετικό κρίκο ούτως ώστε να προχωρήσουν και να τελειώσουν κάποιοι την ερευνά τους. Το μεγάλο πρόβλημα για την δημιουργία γενεαλογικών δένδρων για την Στενή είναι η έλλειψη αρχείων. Έχουν καεί το διάστημα του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Επίσης οι γνώσεις που έχουμε για το πριν το 1790 είναι ελάχιστες. Το εγχείρημα είναι δύσκολο και βασίζεται σε προφορικές πληροφορίες και στο αρχείο των Διρφυακών Νέων. Πολύτιμες πληροφορίες βρέθηκαν και στο Χρονικόν της Στενής του Δημήτρη Γιαννούκου, στο Χρονικό των Διρφέων του Γιώργου Ντεγιάννη, στη Μαρούσα την Στροπωνιάτισσα του Νικόλαου Αντωνόπουλου και στην εφημερίδα Σήμαντρο των αδερφών Μαγγούτα για τους Στενιώτες που πήγαν στο Θεολόγο. Η αναφορά στο κάθε σόι περιλαμβάνει τρία μέρη. Το πρώτο που περιλαμβάνει γενικά στοιχεία, το δεύτερο  υποκατηγορίες που κάνει διαχωρισμό  των μεγάλων σογιών ανάλογα την ρίζα κι  το τρίτο μέρος που περιλαμβάνονται βιογραφικά κα φωτογραφίες.  Στο κάθε επίθετο έχουν κοινή καταγωγή. Εξαίρεση αποτελούν οι Κορώνηδες που προέρχονται από δυο σόγια το ένα από την Κορώνη της Μεσσηνίας και το άλλο από το Βουνέσι της Καρδίτσας. Οι Καρλατηραίοι της Στενής προέρχονται από δυο διαφορετικά χωριά  τους Στρόπωνες και τον Θεολόγο. Δεν γνωρίζουμε αν αυτά τα δυο σόγια είχαν κοινή καταγωγή το μόνο που έχει διασωθεί στην παράδοση ότι είχαν έρθει από την λίμνη Κάρλα.

Ένα άλλο στοιχείο που είναι οφθαλμοφανές είναι οι μετακινήσεις που έγιναν τόσο προς την Στενή όσο και από την Στενή σε άλλα μέρη. Πρώτος λόγος της εκροής των Στενιωτών είναι οι οικονομικοί λόγοι. Το άγονο εδάφους δεν άφηνε πολλά περιθώρια καλής ζωής στο χωριό. Πολλοί σπούδασαν και έφυγαν. Οι τσοπάνηδες έμειναν μόνιμα στα χειμαδιά τους. Επίσης αρκετοί και αρκετές παντρεύτηκαν και έμειναν και προτίμησαν τον τόπο του συντρόφου τους.

Όσο για τις εισροές πρωτεύοντα ρόλο την περίοδο της τουρκοκρατίας έπαιξε η ασφάλεια που παρείχε η περιοχή στους φυγάδες από πολλά μέρη της Ελλάδας.

Από την απελευθέρωση και μετά, αρκετοί ειδικά από τα μέρη που κατείχαν οι Τούρκοι, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στη Στενή.

Οι οικογένειες, Γάτου, Μαστρογιάννη, Βασιλείου, Ζέρβα, Σπύρου, Αγγελή, Τζώλη, Κατσαρή, Βούλγαρη, Σίδερη, Γκούστη, Χαλκιά, Καρλατήρα.

Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν τεχνίτες.

Ο Τζώλης από τα Γιάννενα ράφτης, οι Χαλκιάδες και οι Μαστρογιανναίοι επιδέξιοι Ηπειρώτες χτίστες, ο Κατσαρής σιδεράς κάποιοι άλλοι τσαρουχοποιοί, χρυσικοί (κουγιουμτζήδες). Όλοι αυτοί έδωσαν με τις γνώσεις και με τη τέχνη τους νέα δυναμική ώθηση στην οικονομία της Στενής. Οι Ηπειρώτες χτίστες είναι οι καλύτεροι δουλευτές της πέτρας και με την εγκατάστασή τους κτίζουν κάποια σπίτια αληθινά έργα τέχνης. Τελευταίοι και έως το 1940 ήρθαν πολλοί ειδικά από τα γύρω χωριά είτε με γάμους είτε γιατί έβρισκαν δουλειά: Ο οικογένειες, των Κρητικού, Τσότσου, Τσουτσαίου, Μεταξά, Μάντζαρη, Κοντάκη, Πατερίτσα, Δημητρίου, Αγγελάκη, Κατσαράνη, Τσουνή, Αρβανίτου, Φατούση, Κατσανά, Τσίμπου, Χάλιου, Τσιριμώκου, Μπαϊμπάκη, Θαναίοι, Καβαθάς, Εμμανουήλ, Κούρνη, Μπασινά, Ζώη, Γιαπλέ, Μπέκου, Κύριλλου, Πήλικα, Παπαθεδώρου, Ντεγιάννη, Πνευματικού, Νάτσου, Γιοβάνη, Θέμελη, Τσακούμη, Καρλέτσου, Κουτσάφτη, Μάλλιαρη, Καρλατήρα, Καμπούρη, Καραγιάννη, Άγα, Λουκά, Στεφανή, Χονδρού, Παπαλάμπρου (Ντόβρου), Κουρμπέτη, Λουπάκη, Κάτρη, Κιρκιλή, Φραγγάκη, Θεοδώρου, Γαλάνη, Γραμματικόγιαννη, Σκούρα, Καραντάκη, Μπολιέρου. 

Το Χρονικόν της Στενής.