Σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι των οικισμών της περιοχής Σκουντέρι μετοίκησαν 7 χιλιόμετρα προς τα βόρεια στην σημερινή θέση της Στενής. Οι Σκουντεριώτες μαζί με τους φυγάδες που έβρισκαν καταφύγιο στο πυκνό λόγγο της Στενής δημιούργησαν το Χωριό.

Οι οικισμοί βρίσκονταν στις θέσεις Παλιοχώρι, στον Άγιο Νικόλαο, στον Άγιο Δημήτριο και αναφέρεται επίσης και η θέση Αγία-Τρίτη όπου διασώζεται και εκκλησία. Από το 1750 όταν χτύπησε η πανούκλα την Εύβοια οι πληθυσμοί των χωριών αυτών αποδεκατίστηκαν και κατέφυγαν στο δάσος της Στενής γιατί πίστευαν ότι το δάσος καταπολεμάει τις μολυσματικές ασθένειες.

Υπολείμματα σπιτιών δεν υπάρχουν, ούτε καν λιθοσωροί που να πιστοποιούν την ύπαρξη κατοικιών, πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτά τα σπίτια ήταν πλίνθινα από το κόκκινο χώμα που υπάρχει στην περιοχή το οποίο είναι και σήμερα περιζήτητο από τις βιομηχανίες κεραμικών. Στην μόνη περιοχή που διασώζονται πολλά σπασμένα κεραμίδια είναι η περιοχή «Κεραμιδαριό». Μπορούμε να κάνουμε μόνο υποθέσεις και να πούμε ότι στην περιοχή υπήρξε οικισμός ή μεταγενέστερο κεραμοποιείο.

Στο ύψωμα της περιοχής, που διασώζονται και σήμερα ερείπια του ενετικού πύργου ήταν η έδρα του τούρκου μπέη που διαφέντευε την περιοχή. Την περιοχή αγόρασαν οι Στενιώτες μετά την απελευθέρωση από τους τούρκους και έχτισαν εκεί τις αγροικίες τους κατ’ αρχάς για να είναι κοντά στις καλλιέργειές τους και κατά δεύτερο λόγο να το χρησιμοποιούν σαν χειμαδιό οι τσοπάνηδες που δεν μετέφεραν τα κοπάδια τους στα χειμαδιά της Δροσιάς, του Δηλεσίου, των Οινοφύτων κ.λπ. Τα σπίτια που διασώζονται είναι μονόπατα αλλά και δίπατα.

Χαμώι στο Σκουντέρι με δίρριχτη σκεπή

Η έκφραση όμως που έχει μείνει ακόμα στους παλαιότερους τα «βενετσάνικα σπίτια» μας οδηγεί στο συμπέρασμα κάποια από τα σπίτια αυτά ίσως προϋπήρχαν και δεν τα έχτισαν οι Στενιώτες. Επίσης όπως λένε, τα σπίτια αυτά αν και είναι χτισμένα μόνο με λάσπη χωρίς ασβέστη παρά τα χρόνια που έχουν περάσει δεν έχουν πέσει ενώ πολλά μεταγενέστερα που έχτισαν οι Στενιώτες (και με ασβέστη) μετά την απελευθέρωση είναι πλέον ερείπια.

Τα χαμώια

Τα σπίτια πριν την περίοδο της απελευθέρωσης ήταν φτιαγμένα έτσι ώστε να εξυπηρετούν τις άμεσες ανάγκες της οικογένειας. Βέβαια η άνεση ήταν κάτι εντελώς άγνωστο στα σπίτια αυτά, καθώς σε ένα μικρό δωμάτιο κοιμόταν όλη η οικογένεια που σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να έφταναν και τα είκοσι άτομα. Στον ίδιο χώρο, σε μια άκρη, έβαζαν τα ζώα, ενώ η φωτιά που ζέσταινε το σπίτι και που μαγείρευαν οι νοικοκυρές ήταν χωρίς καπνοδόχο και ο καπνός έφευγε απλώς από την οροφή. Το σχήμα τους ήταν μακρινάρι, ένα παραλληλόγραμμο με μεγάλο μήκος και μικρό πλάτος.

Το πάτωμα ήταν χωμάτινο και η καθαριότητα γινόταν με σαρώματα από αστοφιές. Οι στέγες ήταν από κεραμίδια ή χώμα. Οι χωμάτινες στέγες ήταν μια τεχνική που χρησιμοποιούσαν στους Στρόπωνες έως και πριν 70 χρόνια. Το μειονέκτημα που έχει αυτή η μέθοδος είναι ότι απαιτείται συνεχής συντήρηση. Το λιγότερο μια φορά το χρόνο έπρεπε να τοποθετηθεί νέο χώμα και να «πατηθεί».

Η εξέλιξη

Πάνω στο μονόσπιτο εξελίχθηκαν τα επόμενα σπίτια. Ανάλογα με τις ανάγκες του ο καθένας τα έκανε δίπατα και έβαλε στο ισόγειο (κατώι) τα ζώα του και την αποθήκη, προστέθηκε το χαγιάτι κ.λπ.

Η περιοχή μας από πολύ παλιά ήταν καταφύγιο Ηπειρωτών. Πολλά Ηπειρώτικα σόγια είχαν έρθει πολύ πριν την απελευθέρωση και είχαν την τεχνογνωσία των πέτρινων σπιτιών. Οι Γιαλοί π.χ. που είναι πολύ προγενέστεροι της απελευθέρωσης σύμφωνα με την παράδοση που έχει διασωθεί είχαν στο σόι τους χτιστάδες.

Ώθηση στην αρχιτεκτονική της περιοχής έδωσε η έλευση των Μαστρογιανναίων και των Χαλκιάδων από την Ήπειρο στη Στενή. Οι Μαστρογιανναίοι ήταν ονομαστοί χτίστες που έπαιρναν δουλειές σε όλη την Εύβοια. Οι νοικοκυραίοι πλέον δεν αρκούνταν στη απλή κάλυψη των αναγκών τους αλλά έδιναν σημασία και στην εμφάνιση του σπιτιού και το σπίτι πλέον από τους εύπορους θεωρείται και σαν τρόπος κοινωνικής προβολής.

Τα δίπατα σπίτια

Το βασικό σχήμα των σπιτιών της Στενής είναι δίπατα σπίτια παραλληλόγραμμα ή τετράγωνα που οι μορφή που έπαιρναν εξαρτιόταν από το οικόπεδο του καθενός. Το μέρος είναι στενό και πλαγιαστό και ο χώρος ελάχιστος για την κάθε οικογένεια. Τα σπίτια της Πάνω Στενής είναι κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο και οι  μεγάλες αυλές είναι πράγμα σπάνιο. Πολλοί Στενιώτες εξαιτίας έλλειψης χώρου αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση εγκαταστάθηκαν στη Κάτω Στενή.

Ένας άλλος λόγος που έκανε επιτακτική την ανάγκη κτισίματος δίπατων σπιτιών ήταν και τα χιόνια. «Μπόια» χιόνια κάθε χρόνο στη Στενή και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ακόμα και τα δίπατα σπίτια πολλές φορές σκεπάζονταν από τα χιόνια. Ο καταρράχτης, μια τετράγωνη τρύπα που ένωνε το ανώι με το κατώι ήταν ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας τις δύσκολες αυτές ημέρες για τους κατοίκους του σπιτιού με την αποθήκη και τα ζώα τους.

Η κατασκευή των σπιτιών ξεκίναγε από την ώρα που ήταν διαθέσιμο το συνεργείο που είχε κλείσει συμφωνία ο ιδιοκτήτης. Την συμφωνία για το συνεργείο την έκλεινε ο πρωτομάστορας. Πρώτη φροντίδα τα θεμέλια.

Τα υλικά

Πέτρες από τα νταμάρια, άμμο από το ποτάμι, κοκκινόχωμα όλη η περιοχή από τα Παλιάλωνα έως τις Μπαχούνες, ασβέστη τον οποίο έφτιαχναν μόνοι τους, ήταν τα υλικά που χρειαζόταν το κάθε κτίσμα.
Οι κασόνες

Τα υλικά τα κουβαλούσαν με τα υποζύγια. Εφάρμοζαν στο σαμάρι και από τις δυο πλευρές για να μοιράζεται το βάρος, σανίδες σε σχήμα κασονιού κι εκεί φόρτωναν την άμμο. Για να κουβαλήσουν πέτρες αρκούσαν δυο φαρδιές σανίδες και δέσιμο με τριχιές. 
Τα νταμάρια

Αν και η περιοχή είναι γεμάτη πέτρες, οι κτιστάδες προτιμούσαν τις εσωτερικές πέτρες από τα νταμάρια. Οι πέτρες που ήταν εκτεθειμένες στις καιρικές συνθήκες είχαν διαβρωθεί. 

Θεμέλια

Γέμιζαν τα χαντάκια που είχαν σκάψει με πέτρες. Αν το έδαφος ήταν βραχώδες ήταν πολύ καλύτερα γιατί δεν ήθελε καν σκάψιμο απλώς μια απλή διαμόρφωση. Το τελετουργικό απαιτούσε τη σφαγή ενός κόκορα με του οποίου το αίμα ράντιζαν τα θεμέλια. Ήταν το μεσημεριανό των κτιστάδων την πρώτη ημέρα.

Τοιχοποιία

Η τοιχοποιία των σπιτιών της Στενής είναι αποκλειστικά από πέτρα λόγω των βαριών καιρικών συνθηκών και του πολύ χιονιού.

Πελεκάνος, ο αρχιμάστορας

Αφού μεταφέρονταν οι πέτρες από το νταμάρι, ο αρχιμάστορας έκανε την επιλογή και πελεκούσε τις καλύτερες πέτρες (αγκωνάρια) για να μπουν στις γωνίες και τα κουφώματα. Τα αγκωνάρια έμπαιναν όρθια και πλαγιαστά εναλλάξ προκειμένου να δέσουν με τον υπόλοιπο τοίχο. Το μέγεθος της πέτρας έπρεπε να είναι διαχειρίσιμο από τους μαστόρους και για την υπόλοιπη τοιχοποιία χρησιμοποιούσαν ημιλαξευμένες πέτρες.

Το χτίσιμο των τοίχων

Το χτίσιμο ξεκινάει πάντα από τις γωνίες, οι μάστοροι φροντίζουν οι επιφάνειες επαφής μεταξύ των πετρών να είναι όσο μεγαλύτερες γίνεται και να διακόπτονται εναλλάξ, ούτως ώστε να μην δημιουργείται μονοκόμματη επιφάνεια. Η τοποθέτηση των πετρών γίνεται πάντα προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που δέχεται η τοιχοποιία δυνάμεις. Όσο περισσότερο δουλεύεται και ταιριάζει η πέτρα τόσο λιγότερο συνδετικό υλικό χρειάζεται.

Στην τοιχοποιία βλέπουμε δυο ειδών χτισίματα:

Μεγάλες πέτρες οι οποίες εφάπτονται η όταν οι πέτρες των δυο πλευρών αφήνουν κενό στη μέση, τότε μπαίνουν μικρότερες πέτρες στο κενό και αρκετό συνδετικό υλικό.

Ξυλοδεσιές

Για να είναι ανθεκτικό το σπίτι χρησιμοποιούν στο χτίσιμο σε αρκετές περιπτώσεις ξυλοδεσιές (ζωνάρια).

Τα ξύλα τοποθετούνται συνήθως στο ύψος του πατώματος ,της στέγης η στο ύψος του πρεκιού της πόρτας η του παραθύρου/ Τα ξύλα μπαίνουν στην εσωτερική και στην εξωτερική πλευρά του τοίχου και ενώνονται με κλάπες. Σε μερικές περιπτώσεις είναι εμφανή και σε άλλες καλύπτονται είτε με σειρά από πέτρες είτε με σοβά.

Το πάτωμα του ανωγιού

Ξύλινο πάτωμα με σανίδες .Στο μέσο τοποθετούσαν ένα μεγάλο ξύλινο δοκάρι. Κάθε μισό μέτρο τοποθετούσαν τα πατερά φωλιασμένα στον τοίχο.

Όπως βλέπουμε κι στην φωτογραφία από σπίτι στο Σκουντέρι στην στενή πλευρά έχει τοποθετηθεί χοντρό δοκάρι το οποίο ακουμπάει στους τοίχους και πάω σε αυτό στηρίζεται η κόντρα.

Υποστυλώματα

Τα υποστυλώματα χρησιμοποιούνταν για την στήριξη πατωμάτων στα δίπατα σπίτια, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις στην στήριξη της σκεπής όπως στην φωτογραφία που είναι από χαμώι στο Σκουντέρι. Στηρίζουν το κεντρικό δοκάρι έχουν λίγο όγκο και χρησιμοποιούνται και σε κατοικήσιμους χώρους. Το σημείο στήριξης είναι σε σχήμα "Τ" η "Υ". 
Μονόρριχτα
Σε πολλά χαμώια η κατασκευή της στέγης ήταν πολύ απλή. Για να γίνει η στέγη επικλινής φροντίζουν ο τοίχος της πίσω πλευράς να είναι ψηλότερος από τον άλλον της πρόσοψης. Πάνω στους τοίχους τοποθετούσαν χοντρά δοκάρια τα πατερά και παράλληλα πλέον κάρφωναν τις σανίδες.

Δίρριχτα

Απλή και αυτή κατασκευή η οποία έδινε και ύψος στην κατασκευή κάτι που δε γινόταν με το μονόρριχτο. Δυο επικλινή επίπεδα που στηρίζονταν σε όλο το μήκος των μακριών πλευρών του τοίχου.

Οι παλιθούρες
Μέσα στο πάχος των τοίχων δημιουργούνται κενά που χρησιμοποιούνταν για αποθήκευση.

Το θολωτό

Τεχνική που χρησιμοποιούν και σήμερα στους μικρούς στάβλους. Τα χοντρά δοκάρια τοποθετούνται κάθε μισό ή ένα μέτρο ανάλογα, πάνω στους τοίχους και στις δυο πλευρές. Πάνω στα ξύλα καρφώνονται οι τσίγκοι

 Γιάννης Μητάκης

• Επόμενο