Η Χήρα παπαδιά
➖
Το διήγημα δημοσιεύτηκε το 1888
➖➖➖
Τη μετατροπή του κειμένου στην
καθομιλουμένη δημοτική
έκανε ο
Ιωάννης Δ. Γιαννούκος
⭐⭐⭐
Μόλις ο Χατζή-Γιάννης άνοιξε το στόμα, για να τονίσει την επωδό του τραγουδιού του και το κολοσσιαίο χέρι του Μηνά του έφραξε τα χείλη με δυνατή κίνηση.
Το γεγονός συνέβαινε στη Σκιάθο, ένα νησί των Σποράδων, περίφημο για το ναυτικό της.
Ένα από τα προνόμια, που κατείχαν τα υπό την Τουρκική δεσποτεία ευρισκόμενα αυτά νησιά, ήταν, ότι απολάμβαναν κάποιας δημοτικής αυτονομίας, πολύτιμης για τους κατοίκους τους.
Ήταν, το δικαίωμα του να περιφέρονται στους δρόμους και να τραγουδούν ενίοτε και με συνοδεία οργάνων, το οποίο δεν ανεγράφετο στον αστικό κώδικα, εκυρούτο όμως με την ανοχή, την οποία έδειχνε η εγχώρια πολιτοφυλακή, προς τους από μακρά θαλασσοπορία επιστρέφοντες τολμηρούς ναυτικούς.
Η λέξη γεμιτζής (ναύτης) και οι λέξεις ντερτιλής και μερακλής, ήταν παλαιότερα και οι τρεις συνώνυμες.
Να επιστρέφει κανείς από μακρινό ταξίδι από τον Εύξεινο και την Αδριατική, να έχει περάσει άναστρες και ζοφερές νύκτες πλάι στους ιστούς και το πηδάλιο άγρυπνος, χωρίς μήτε ένα ζευγάρι μάτια να φαίνεται κάπου λαμπυρίζοντας στην έρημη παραλία, μήτε ανήσυχο αυτί ν’ ακούει τους με περιπαθείς φθόγγους διερμηνευόμενους στεναγμούς του έρωτα, μετά το τελευταίο τραγούδι του απόπλου, του οποίου τους τόνους ψιθυρίζουνε ακόμη οι θαλάσσιες αύρες περί την ακτή.
«Άναψε το φαναράκι και κατέβα στο γιαλό,
λύσε μας το παλαμάρι κι άιντε, κόρη μ’, στο καλό.»
και να μην έχει το δικαίωμα να τραγουδήσει κάτω από τα παράθυρα της φίλης του;
Αυτό τούτο ήθελε να πράξει και ο Χατζή-Γιάννης, νέος είκοσι ετών, ο οποίος τηρούσε από τους προγόνους του την προσωνυμία του Χατζή, ήταν δε και ο ίδιος προσκυνητής των Αγίων Τόπων.
Αλλά ο εξάδελφός του Μηνάς, αυστηρότερος στο περί κοσμιότητας κεφάλαιο, ζητούσε να τον παρεμποδίσει.
Ο νεαρός όμως Χατζή-Γιάννης, έκδοτος όλος στον έρωτα, εξέφραζε το παράπονό του με δεύτερη στροφή ως εξής.
«Ως και τα παραθύρια της,
ξάδερφε Μηνά,
αμάχη μου βαστούνε
όταν γυρίσω και τα ιδώ,
ξάδερφε Μηνά,
χωρίς αέρα κλειούνε.»
Η στροφή αυτή δεν ήταν που σκανδάλιζε τον εξάδελφο Μηνά, αλλά η πρώτη και μάλιστα δια της με τη μορφή επωδού επικλήσεώς της.
«Έβγα να ιδώ τον ίσκιο σου,
χήρα παπαδιά,
κι εγώ τόνε γνωρίζω.
Το νόστιμό σου το κορμί,
χήρα παπαδιά,
οπού το λαχταρίζω.»
Συνέβαινε δε τη στιγμή εκείνη, να περνούνε κάτω από τα παράθυρα της «χήρας παπαδιάς», προς την οποία γινόταν η φλογερή επίκληση.
Όλοι οι νέοι του νησιού, επιστρέφοντες απ΄τις συνεχείς θαλασσοπορίες τους, φρόντιζαν να φέρουν δώρα και κοσμήματα για τις εκλεκτές της καρδιάς τους.
Όλοι οι νέοι δεν απέφευγαν να τραγουδούν ενίοτε κάτω από τα παράθυρα της αγαπημένης τους.
Όλοι είχαν επιλέξει ανά μια έκαστος νεάνιδα, την οποία προόριζε ως μέλλουσα σύντροφο του βίου του.
Μόνον ο Χατζή-Γιάννης ήταν να ερωτευθεί τη «χήρα παπαδιά».
Ο Χατζή-Γιάννης ήταν μια απ΄τις μελαχρινές εκείνες και περιπαθείς φύσεις, των ερωτύλων εκείνων νέων, οι οποίοι δεν θέλουν να ακούσουν άλλο τίποτε, παρά το πάθος τους και μόνο.
Ο νεαρός ναυτικός, ούτε ήξερε ούτε φρόντισε να μάθει αν επιτρέπεται ο δεύτερος γάμος στις χήρες των ιερέων.
Ένα μόνο ήξερε, ότι την αγαπούσε και ήθελε να τη νυμφευθεί.
Η νέα γυναίκα, ήταν πράγματι αντάξια του διάπυρου αισθήματος, το οποίο χωρίς να το θέλει ενέπνεε.
Οφείλουμε να ομολογήσουμε, ότι δεν μπόρεσε να καταλάβει και αυτή πως έγινε παπαδιά αίφνης και πως δεκαοκτώ ετών έμεινε χήρα.
Την πάντρεψαν δεκατεσσάρων ετών, χωρίς να τη ρωτήσουν αν ήθελε το σύζυγο τον οποίο της έδιδαν και αν συγκατατίθετο να γίνει παπαδιά.
Μετὰ ένα έτος, ο σύζυγός της χειροτονήθηκε ιερέας, χωρίς αυτή να νομίσει, ότι είχε το δικαίωμα να δώσει ή να αποποιηθεί τη συναίνεσή της. Μετά ένα άλλο έτος, ο νεαρός λειτουργός του Κυρίου, ασθένησε και πέθανε και έτσι αυτή εντός διετίας υπέστη τόσες σχεδόν μεταμορφώσεις, όσες και ο μεταξοσκώληκας, έγινε από κόρη γυναίκα, από γυναίκα παπαδιά και από παπαδιά χήρα, χήρα διά βίου.
Και όμως, ο «ξάδερφος Μηνάς» δεν ήταν τόσο αυστηρός, όσο μπορούσε κάποιος εκ πρώτης όψεως να υποθέσει. Συμπαραστεκόταν μάλιστα τόσο πολύ στο νεανικό πάθος του εξαδέλφου του και τόσο αφελής ήταν, ώστε, όταν το πράγμα προχώρησε κάπως και λόγος γινόταν σε διάφορες παρέες περί του έρωτος του Χατζή-Γιάννη, σκέφτηκε με παράδοξο τρόπο να θέσει μακριά κάθε πρόσκομμα επιπρόσθετο στο γάμο.
Είναι βέβαιο φαίνεται, ότι στο «Πηδάλιον» δεν αναγράφεται κάποιος κανόνας, που να απαγορεύει το δεύτερο γάμο σε χήρα πρεσβυτέρα. Αλλά η πρόληψη και η παράδοση, τα δύο μαζί συντιθέμενα, ισοδυναμούν το κάτω κάτω με ένα αποστολικό ή συνοδικό κανόνα και έπειτα ο λαός, ουδέποτε έλαβε ανά χείρας το «Πηδάλιον», για να δει πόσους και ποιους περιέχει κανόνες.
Κάποιοι απ΄ τους ιερείς, λίγοι, διάβαζαν ενίοτε το βιβλίο τούτο στο παρελθόν.
Ο ερωτικότατος Χατζή-Γιάννης τίποτα δεν άκουγε, ούτε εννοούσε περί τέτοιας απαγορεύσεως και αν του έλεγε κανείς, ότι οι κανόνες απαγορεύουν να νυμφευθεί την παπαδιά, άνοιγε μεγάλους οφθαλμούς και έσειε απλώς τους ώμους.
Ο συνετός όμως Μηνάς, έπαιρνε το πράγμα πολύ σοβαρά και λοιπόν σοφίσθηκε απλούστατα να δώσει δώρα πολύτιμα, λαχουρί και ψέλλια στη γειτόνισσά του, την πρεσβυτέρα του παπα-Μανόλη, για τις 
δύο άγαμες θυγατέρας της και την παρακάλεσε να υποκλέψει από την πενιχρή βιβλιοθήκη του αιδεσιμότατου αυτό το Πηδάλιον, που περιέχει όλους τους νόμους και τους κανόνες και να το δανείσει σ΄αυτόν για μία ημέρα. Ο απλοϊκός εξάδελφος του Χατζή-Γιάννη, φανταζόταν ότι τόσο θα αρκούσε για να ξεφυλλίσει αυτό το βιβλίο, να βρει τη σελίδα, στην οποία περιέχεται ο σχετικός προς την απαγόρευση του δεύτερου γάμου στις χήρες των ιερέων κανόνας, να αποσπάσει τη σελίδα αυτή, να τη σχίσει και... πάει λέγοντας.
― Και τι το θέλεις αυτό το βιβλίο; τον ρώτησε η Παπαμανόλαινα.
― Έννοια σου, καλέ, απάντησε ο Μηνάς, κάτι θέλω να διαβάσω και θα σου το δώσω πίσω ευθύς.
― Αυτό το βιβλίο δεν είναι που έχει τον νομοκάνονα; ρώτησε αμέσως η δύσπιστη πρεσβυτέρα.
― Ναι, είπε μορφάζοντας ο εξάδελφος Μηνάς.
― Ο παπάς μου λέγει, πως δεν κάνει να το πιάσει κανείς που να μην είναι ιερωμένος.
― Μην το πιάνεις με τα χέρια γυμνά, απάντησε ο εξάδελφος Μηνάς, βάλε μια καθαρή πετσέτα.
Τέλος πολύ μόχθησε ο ταλαίπωρος Μηνάς, εωσότου πείσει την Παπαμανόλαινα.
Άλλωστε και η εκδούλευση αυτής άκαρπη απέβηκε.
Παίρνοντας το «Πηδάλιον» ο Μηνάς, ο οποίος μόλις ήξερε να διαβάζει συλλαβιστά λίγες λέξεις, ξεφύλλιζε και ξεφύλλιζε, αλλά που να βρει τον σχετικό κανόνα, ο οποίος άγνωστο άλλωστε αν υπάρχει.
Το χειρότερο ήταν, ότι κινδύνευε να φανεί εκπρόθεσμος στην πρεσβυτέρα και τότε τι να απολογηθεί αυτή στον παπα-Μανόλη, αν τυχόν παρατηρούσε αυτός την απουσία του βιβλίου;
Παραλείπουμε να πούμε, ότι η χήρα παπαδιά, χάριν της οποίας εν αγνοία της γίνονταν όλα τα επιλήψιμα τούτα, ήταν αυτή νύφη της γηραιάς πρεσβυτέρας και του παπα-Μανόλη. Τούτου τον γιο είχε νυμφευθεί η ατυχής και έμεινε χήρα σε νεαρότατη ηλικία, όπως είπαμε. Ώστε το τόλμημα του Μηνά ήταν βλέπετε, φοβερότερο από όσον ήθελε φανεί άνευ της περιστάσεως αυτής.
Μάταιοι απέβησαν όλοι οι αγώνες του Μηνά, αν και το βιβλίο δόθηκε σ΄αυτόν και δεύτερη φορά και τρίτη.
Όσο και αν ξεφύλλιζε, το ζητούμενο χωρίο δεν βρισκόταν.
Αλλά ότι δεν κατόρθωσε αυτός με όλα τα νόμιμα μέσα, τα γραΐδια της γειτονιάς, τεθέντα σε κίνηση, δυνήθηκαν να το κατορθώσουν.
Μετὰ ένα ακόμη ταξίδι του Χατζή-Γιάννη και του Μηνά, οι οποίοι ήταν συμπλωτήρες και συνιδιοκτήτες του ίδιου πλοίου, το πένθος της νεαρής παπαδιάς είχε κρυώσει λίγο, η συγκατάθεσή της, με τη μεσολάβηση των προξενητριών, της αποσπάστηκε και απέμενε μόνο το ζήτημα του πως να τελεσθεί ο γάμος.
Εν τω μεταξύ, ο γέρων παπα-Μανόλης πέθανε, οι άλλοι ιερείς δεν είχαν άμεσο συμφέρον να φαίνονται άκαμπτοι και κατορθώθηκε, με ή άνευ εκκλησιαστικής άδειας, μεθ’ ιεροτελεστίας όμως τακτικής, να πραγματοποιηθεί ο γάμος του Χατζή-Γιάννη με τη χήρα παπαδιά.
Το γεγονός τούτο είναι παλαιό, συνέβη κατά τις αρχές του αιώνα.
Αλλά μέχρι σήμερα δεν υπάρχει συμπόσιο ή απλώς όμιλος ευθυμούντων στη Σκιάθο όπου να μην αντηχήσει και το τραγούδι «της χήρας παπαδιάς».
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης