ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΕΝΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

Κοντά στο σημείο που είναι η βρύση υπήρχε παλιά μικρός Ναΐσκος.

Σας μεταφέρουμε το σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο του Δημητρίου Γιαννούκου, «Το Χρονικό της Στενής, του Νομού Ευβοίας»

"Εις την θέσιν Σταυροδήμα υπήρχε Ναΐσκος. Δεν εγνώριζα το τοιούτον. Το επληροφορήθην από μίαν συζήτησιν που είχα με τον γέροντα Κωνσταντίνον Σουλτάνην ή Θανασούλαν, ποιμένα, μακαρίτην ήδη όστις μου είπεν, όπως είχεν ακούσει από τον πατέρα του, ότι παλαιότερον υπήρχε εις την τοποθεσίαν αυτήν ναΐσκος, άγνωστον επ΄ ονόματι τίνος Αγίου τιμώμενος, «για να φυλάει το χωριό όπως μου έλεγε». Ο γέρο-Κώστας, μου είχε υποδείξει και την θέσιν, 100 μέτρα νοτιότερον της σημερινής πηγής «Σταυροδήμα» την οποία επεσκέφθην και είδα εκεί σωρόν λίθων. Η πληροφορία αύτη περί υπάρξεως παλαιότερον είς το μέρος αυτό ναΐσκου ενισχύεται και από την ονομασίαν «Στο Σταυροδήμα». Η λέξις αύτη ως σύνθετος παράγεται εκ του Σταυρός και Βήμα. Σταυρός, το ιερόν σύμβολον της χριστιανικής θρησκείας, τον οποίον ετοποθέτουν εις δεσπόζοντα ως επί το πλείστον σημεία, δια την αποτροπήν παντός κακού και επικλήσεως της θείας βοηθείας και Βήμα είναι το Άγιον Βήμα του Ναού και η ονομασία δε αύτη Σταυρό-Βήμα, γλωσσικώς αλλοιωθείσα, έγινε Σταυροδήμα.

Ας μη θεωρηθεί αυθαίρετος η γνώμη μου αύτη. Πολλάκις ακούομεν από αγραμμάτους και απλοϊκούς ανθρώπους ιδίως γυναίκας να αποκαλούν το Άγιον Βήμα «Αι-Δήμα».

Μια ανασκαφή στο μέρος αυτό ίσως επαληθεύση τα ανωτέρω."

Ανακαινίσθηκε η βρύση στο Σταυροδήμα.

Με δαπάνες του Στενιώτη δικηγόρου Αθανασίου Σπύρου, ανακαινίσθηκε η βρύση στη θέση Σταυροδήμα στη Στενή.

Η κατάσταση στη βρύση είχε γίνει αφόρητη. Το τοπίο θύμιζε ζούγκλα, από σπασμένα κλωνάρια και παχύ στρώμα φύλλων που επί χρόνια έπεφταν και γέμιζαν το χώρο, δημιουργώντας ένα ασφαλές καταφύγιο για φίδια και άλλα ερπετά που πλησίαζαν τη βρύση για να πιουν αυτό το ελάχιστο νερό που έτρεχε, γιατί το υπόλοιπο είχε χαθεί.

Ο κύριος Σπύρου με δαπάνες του, συγκέντρωσε το νερό ευπρέπισε τη βρύση διαμόρφωσε το χώρο και κατασκεύασε καθίσματα και τραπεζάκια.

Έτσι δημιουργήθηκε ένας χώρος που μπορεί οποιοσδήποτε να τον επισκεφτεί να απολαύσει την ομορφιά της περιοχής και να δροσιστεί από το κρυστάλλινο νερό που τρέχει άφθονο.

Μια ασημόχρωμη ταινία νερό βγαίνει από την σχισμάδα του βράχου, γλιστράει, πηδάει, γκρεμίζεται, αφρίζει γύρω στις μικρές πέτρες με τα λογιών λογιών χρώματα και σκάβει λίγο και πιο βαθιά κάθε στιγμή την αυλακωσιά της.

Από πού έρχεται το γάργαρο, το δροσερό νεράκι, που ξεπετιέται από τον αναμμένο βράχο;

Ακροαστείται το μουρμουρητό του:

«Έρχομαι από μακριά, από βαθιά, πολύ μακριά πολύ βαθιά. Έκαμα ταξίδι μακρινό, χωρίς να ιδώ στο δρόμο μου ήλιο.

Αρχή αρχή ήμουνα σύγνεφο και ταξίδευα στον ουρανό. Κατόπι έγινα νυφάδα χιόνι, σταλαγματιά βροχή, πάχνη, δροσιά. Κατέβηκα να δυναμώσω τα χιόνια των ψηλών βουνών, τα ρυάκια και τα ποτάμια, που κατεβαίνουν από κει.

Πήγα να ποτίσω τη γης, να ξεδιψάσουνε τα φυτά. Κατόπι σκόπευα να κατρακυλήσω, να κατεβώ με ορμή, να αυλακώσω την πλαγιά, να φέρω κατεβασιά, να φτιάσω χείμαρρο. Αλλά μου έτυχαν αξεπέραστα εμπόδια στο δρόμο. Στην πλαγιά συναντούσα δένδρα δασιά. Σκόνταφτα απάνω τους κι έχανα τη φόρα μου. Και με χωρίζανε κιόλας σε δυο δεξιά κι αριστερά. Πιο κάτω άλλο σκόνταμμα και νέο μοίρασμα. Και παρακάτω τα ίδια, ώσπου στο τέλος καταντούσα νεροκλωστές χωρίς καμία δύναμη πια. Ούτε με ένοιωθε καθόλου το έδαφος, αν περνούσα απάνω του.

Και τι χασομέρι όσο να κατέβω! Δεν είχα φτάσει στη μέση στην πλαγιά κι η μπόρα σταματούσε. Μου κοβότανε τότε η δύναμη και δεν κατάφερνα να προχωρήσω στο ριζό. Ενώ στα παλιά κατέβαινα αστραπή ως τον κάμπο και πλημμύριζα κιόλας.

Τώρα με έπινε η γης. Και με κατέβαζε σταλαματιά σταλαματιά στα σωθικά της, ανάμεσα από μύρια εμπόδια.

Κάπου τέλος τα εμπόδια γινόνταν αξεπέραστα. Συναντούσα σιδερόπετρα, βράχο αδιαπέραστο. Αυτός έφραζε το δρόμο στις πρώτες στάλες και τις ανάγκαζε να περιμένουν ώσπου να φτάσομε από κοντά κι οι άλλες, το πολύ νερό.

Και τότε άρχιζα να κουφώνω τα σωθικά της γης-όπου έβρισκα μαλακό χώμα-και να ανταμώνω με άλλα ρυάκια. Όλα μαζί δουλεύοντας σκάψαμε με υπομονή, τον υπόγειο δρόμο μας. Βρήκαμε και μέρος πολύ, σκαμμένο από παλιά. Σαν να περνούσε κι άλλοτε δρόμος νερού από κει.

Τέλος μια ηλιόλουστη ημέρα ύστερα από μακρινό ταξίδι μέσα στα πηχτά σκοτάδια ξαναβγήκα στο φως».

Αυτή είναι η ιστορία του νερού.

Φωτερό τώρα τραβάει το δρόμο του με εύθυμο κελάρυσμα και δίνει τον εαυτό του καλόδεχτο δώρο, να ξεδιψάσει κάθε ζωή που το αντικρίζει.

Γιώργος Ντεγιάννης

Μέσα στους λόγγους.

Στην Πάνω Στενή υπήρχαν οι πηγές Μεσοχώρι, Τσίκλα, Βρυσίτσα από τις οποίες έπαιρναν οι κάτοικοι νερό.

Το 1925 μεταφέρθηκε το νερό της πηγής Αρματσανής στη θέση που είναι σήμερα η ταβέρνα Κισσός για να είναι πιο κοντά στο χωριό. Από την πηγή στο Μεσοχώρι μια από τις δυο βρύσες μεταφέρθηκε στη βόρεια πλευρά του καθολικού της Παναγίας. Στο Αλωνάκι φτιάχτηκε η πηγή Κρύα Βρύση. Το 1931 με έρανο μεταξύ των κατοίκων (για αγορά ασβέστη, τσιμέντου, πυροσωλήνων) και πολύ προσωπική εργασία, ανοίχτηκε κατασκευάστηκε δεξαμενή στην Αρματσανή και αυλάκι. To 1931 έγινε και η βρύση στο Στατόρι με δαπάνες του γιατρού Νικ. Παπαγεωργίου.

Επίσης προϋπήρχε η βρύση "Μολά" που την αποκαλούσα βρύση του Νταβέλη με δαπάνες του Δικηγόρου Οδυσσέα Παλαιολόγου, ενώ το 1957 έγινε και η βρύση στο "Στατόρι¨ πάνω από το γήπεδο, από το Δάσκαλο Δημήτριο Γιαννούκο "Βρύση του Δάσκαλου"

Το 1932 από την πηγή Μανίτσα υδρεύτηκε ο Κούκος με τρείς βρύσες.

Στη Κάτω Στενή υπήρχε του Μπαμπά, οι πηγές του Αγίου Στεφάνου και η πηγή κάτω από τη γέφυρα. Το 1933 με το νερό της Πηγής Μπαμπά έφτιαξαν βρύση στου Θανασά το μύλο στη γέφυρα και δίπλα στο σπίτι του Γρηγόρη Ντούρμα. 

Γιάννης Μητάκης

Η περιοχή ονομάστηκε έτσι από το ομώνυμο εκκλησάκι. Κάποτε το ωραιότερο σημείο της Στενής.

Οι πηγές ανάβλυζαν γάργαρο νερό σχημάτιζαν έναν πανέμορφο καταρράχτη. Στο σημείο που έπεφτε ο καταρράχτης το νερό ήταν πάρα πολύ και ήταν το μέρος που όλα τα παιδιά της Κάτω Στενής μάθαιναν μπάνιο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 το νερό δόθηκε για να υδροδοτηθεί η Αρτάκη και άλλα χωριά. Η περιοχή τσιμεντώθηκε και όλη η μαγεία χάθηκε. Οι νερόμυλοι σταμάτησαν την λειτουργία τους και το νερό του ποταμού λιγόστεψε.